معرفی المپیاد ادبی

المپیاد ادبی یکی از قدیمی‌ترین المپیادهای دانش‌آموزی کشوری است. این المپیاد، پس از المپیاد ریاضی، همگام با المپیاد فیزیک، باسابقه‌ترین المپیادهای کشور است که با هدف «ترغیب دانش‌آموزان مستعد به تحصیل دانشگاهی در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی»، از سال تحصیلی ۶۷-۱۳۶۶ بنیان گذاشته شد.
تعداد مرحله‌های این المپیاد، همانند المپیادهای دیگر، همواره سه مرحله بوده است.
شرکت در این المپیاد، تا دورۀ چهاردهم (سال تحصیلی ۸۰-۱۳۷۹) فقط مخصوص دانش‌آموزان دو رشته‌ۀ نظری علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی بود و شش نفر نخست (پس از سه مرحله رقابت و آزمون)، مدال طلا دریافت کرده، می‌توانستند در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی وارد دانشگاه مورد علاقۀ خود شوند.
امّا از دورۀ پانزدهم (سال تحصیلی ۸۱-۱۳۸۰) محدودیت رشتۀ دانش‌آموزی برداشته شد و دانش‌آموزان دو رشتۀ  دیگر نظری، یعنی ریاضی-فیزیک و علوم تجربی نیز به جمع رقابت‌کنندگان پیوستند؛ امّا برای ایشان سهمیۀ طلا بصورت مازاد و مشروط درنظر گرفته شد؛ به‌این‌معنی‌که پس از رقابت چهل دانش‌آموز برتر کشور (در مرحلۀ سوم؛ دورۀ تابستانی)، شش نفر نخست رشته‌های انسانی و معارف، مانند گذشته، مدال طلا می‌گرفتند، و سه نفر نخست رشته‌های ریاضی و تجربی، درصورتی‌که نمرۀ علمی‌ای بیشتر یا مساوی نفر ششم انسانی و معارف آورده بودند، مدال طلا می‌گرفتند. (و البته غالباً تنها یک یا دو نفر از دانش‌آموزان ریاضی و تجربی می‌توانستند چنین نمره‌ای کسب کنند).
این حذف محدودیت، که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شده بود، باعث اعتراض کمیتۀ علمی المپیاد ادبی و استعفای دسته‌جمعی ایشان شد.
پس از پایان دورۀ هفدهم (سال تحصیلی ۸۳-۱۳۸۲) و توزیع مدال‌ها، شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییری در تعداد سهمیۀ طلای کشوری المپیادها تصویب و ابلاغ کرد (۱۴ مهر ۱۳۸۳) که طبق آن، در المپیاد ادبی، سهمیۀ دانش‌آموزان رشته‌های انسانی و معارف، از ۶ به ۱۲، و سهمیۀ دانش‌آموزن رشته‌های ریاضی و تجربی، از ۳ به ۶ افزایش یافت. بدین‌ترتیب، تعدادی از مدال‌آوران نقره نیز به جمع طلاآوران پیوستند و از مزیت دانشگاه بی‌کنکور بهره‌مند شدند. این قانون همچنان پابرجاست.
همچنین یک سال پس از تصویب این قانون (یعنی از دورۀ هجدهم، سال تحصیلی ۸۴-۱۳۸۳)، حدنصاب نمره برای طلاگرفتن دانش‌آموزان ریاضی و تجربی، بجای نفر ششم انسانی، به طلای آخر انسانی (نفر دوازدهم انسانی) کاهش یافت.
در دورۀ بیست‌وپنجم (سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰) محدودیت تعیین رشتۀ دانشگاهی نیز برداشته شد تا طلاآوران ادبی به‌جای آنکه تنها مجاز به انتخاب رشتۀ زبان و ادبیات فارسی باشند، بتوانند از بین تمام رشته‌های گروه‌های امتحانی علوم انسانی و هنر، رشتۀ موردعلاقۀ خود را انتخاب کنند.

مزایای المپیاد ادبی

فواید عام المپیاد ادبی

فواید آمادگی برای المپیاد ادبی در نتایج و مدال‌های آن خلاصه نمی‌شود. باید توجه کرد که المپیاد ادبی بهترین و شاید تنها فرصت آموزش جدی سراسری ادبیات در سطح مدارس است. آزمون و مدال فقط بهانه‌ای است برای آنکه فرصتی فراهم شود که دانش‌آموزان فراتر از کتاب‌های درسی و کلاس‌های مدرسه با ادبیات آشنا شوند. کلاس‌های درسی مدرسه هر روز بیشتر کنکورزده می‌شوند و بسیاری از معلمان (البته نه همۀ ایشان) ادبیات ایران و جهان را با برداشتی محدود و کم‌وسعت به دانش‌آموزان می‌آموزند. بسیاری از دانشجویان که ادبیات را برای کنکور خوانده‌اند و سؤالات آن را کامل پاسخ داده‌اند، از بسیاری جنبه‌های ادبیات جدی ناآگاه‌اند. البته تقصیر و قصوری متوجه معلمان و دانش‌آموزان نیست: فضای عمومی آموزش کشور، برای پرداختن جدی‌تر به ادبیات، وسعت کافی ندارد.
در این تنگناهای آموزشی، المپیاد ادبی همچون دریچه‌ای است که می‌توان از آن به باغ ادبیات نگاه وسیع‌تری انداخت. البته این نگاه، پایان ماجرای دانش‌آموز و ادبیات نیست. نباید تصور کرد که با آماده‌شدن برای المپیاد ادبی، تمام ادبیات را می‌توان شناخت و به علمی بی‌پایان دست یافت! المپیاد ادبی صرفاً نقطۀ آغاز آشنایی است؛ نباید آن را خط پایان تصور کرد. دانش‌آموزان با آماده‌شدن برای المپیاد ادبی، می‌آموزند و بعینه می‌بینند که منابع و قلمروهای فراوانی در ادبیات هستند که پیش‌تر فرصتی برای آشنایی با آنها نبوده است.
ادبیات همچنان از مهم‌ترین بسترهایی است که می‌توان زیبایی، لذت و تفکر را در آن نمایان کرد. از سوی دیگر، شاید بتوان گفت که ادبیات نقطۀ اتصال بسیاری از علوم انسانی است. با شناخت ادبیات، می‌توان جلوه‌هایی از تاریخ، جامعه‌شناسی، جغرافیا، روان‌شناسی و… را دید. البته بسیاری از محققان به این قائل‌اند که هدف «پژوهش‌های ادبی»، با اهداف پژوهش‌های رشته‌های دیگر، به‌کلی متفاوت است؛ ولی باید توجه کرد که به‌هرحال برای فهم ادبیات، آشنایی مختصر یا مفصل با بسیاری از رشته‌های علوم انسانی دیگر نیز ضرورت دارد.
خلاصه آنکه آمادگی برای المپیاد ادبی، بهانه‌ای برای خواندن و فهمیدن جدی ادبیات (چه کهن و چه نو) است و در مسیر این آمادگی، دانش‌آموزان با عرصه‌هایی جذاب و کاملاً نو آشنا خواهند شد که شاید تا پایان عمرشان، با نظیر آن برخورد نکنند. این فرصت را باید غنیمت دانست و فقط در بند نتیجه و مدال نبود. حتی اگر نتوانید به مدال برسید، این روندی است که می‌تواند تأثیر ماندگار بر درک شما از ادبیات داشته باشد.

مزایای رسمی و قانونی دارندگان مدال المپیاد ادبی

۱. دارندۀ مدال طلای المپیاد ادبی می‌تواند در همۀ رشته‌های گروه هنر و علوم انسانی، بدون کنکور ثبت نام کند (مصوبۀ جلسۀ ۷۱۲ شواری عالی انقلاب فرهنگی مورخ 1391/3/2).

البته در چند سال گذشته دانشگاه تهران برگزیدگان المپیاد ادبی را در رشتۀ حقوق ثبت نام نکرده است. اما برای ثبت نام بقیۀ رشته‌ها، یا رشتۀ حقوق در دانشگاه‌های دیگر مشکلی نیست.
همچنین دارندۀ مدال طلای المپیاد ادبی می‌تواند از سهمیه‌ای معادل مدال نقره و برنز المپیادهای دیگر، در کنکور رشته‌های غیر از انسانی و هنر استفاده کند. این سهمیه به این صورت اعمال می‌شود که دانش‌آموز برای قبولی در رشته/دانشگاه موردنظر خود، کافی است ۸۰ درصد نمرۀ کنکور آخرین فرد پذیرفته‌شده در آن رشته/دانشگاه را کسب کند. توجه داشته باشید که به این سهمیه، اصطلاحاً سهمیۀ ۲۰ درصد می‌گویند ولی ساز و کار آن بدین‌صورت نیست که ۲۰ درصد به تراز فرد اضافه شود!
۲. دارندگان مدال نقره یا برنز المپیاد ادبی، برای قبولی در کنکور علوم انسانی و هنر، کافی است ۸۰ درصد نمرۀ کنکور آخرین فرد پذیرفته‌شده در رشته/دانشگاه موردنظر را کسب کنند (سهمیۀ ۲۰ درصد که بالاتر توضیح داده شد).
۳. دارندگان مدال طلا یا نقره برای استفاده از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان، به آن بنیاد معرفی می‌شوند.